'Jongeren krijgen blanco blad om zélf een antwoord te bieden'

Op 1 september 2019 was het zover, na jarenlange voorbereidingen: het nieuwe Jeugddelinquentierecht. Voor de verschillende HCA-diensten (diensten voor herstelgerichte en constructieve afhandeling) betekende dat ook dat ze, na maandenlang samenwerken, eindelijk aan de slag konden met het “positief project”.

Stefaan Viaene herinnert zich nog goed de eerste aanmelding bij vzw Alba. “Die kwam er al in oktober, na enkele weken dus. En daar waren wij heel blij mee: eindelijk konden we al onze theorieën - die ontstonden na intensief overleg tussen de verschillende HCA-diensten - omzetten in de praktijk. Het basisidee is dat jongeren die een delict hebben gepleegd van de samenleving een blanco blad krijgen om zélf een antwoord te bieden op wat is gebeurd. Ze krijgen dus de kans om zich te bewijzen, wat een enorme blijk van vertrouwen is.”

Geen plan in 1-2-3

In 2019 kwamen bij vzw Alba acht aanmeldingen voor een positief project binnen. Daarvan begeleidde Stephanie Van der Kelen er drie, meestal samen met een collega. “Omdat dit voor ons allemaal nieuw is, is een klankbord heel belangrijk. Nu doe ik soms al een begeleiding in m’n eentje, maar gelukkig maken we veel tijd voor intervisie.”

We vinden het proces heel belangrijk en praten dus uitgebreid over de situatie, de feiten en de toekomst

Wanneer Stephanie een aanmelding krijgt voor een positief project, is er al een zitting geweest bij de jeugdrechter, legt ze uit. “Die heeft samen met de jongere en zijn ouders een gesprek gehad over de feiten en een positief project aangeboden. Een dag later worden wij gecontacteerd en dan maken we zo snel mogelijk een afspraak met de jongere en zijn gezin. Tijdens dat eerste huisbezoek geven we vooral informatie: welke rol heeft een HCA-dienst, wat is de bedoeling van een positief project… Als de jongere instemt, kunnen we verder aan de slag. Een positief project gebeurt namelijk altijd vrijwillig.”

Tijdens volgende afspraken is het de bedoeling dat er een plan wordt opgesteld. Maar daar wordt niet in 1-2-3 aan begonnen, benadrukt Stephanie. “We vinden het proces heel belangrijk en praten dus uitgebreid over de situatie, de feiten en de toekomst. Niet alleen met de jongere, maar ook met zijn context. Hoe hebben mama of broertje alles bijvoorbeeld ervaren? Het netwerk is zeer belangrijk. Ik herinner me één dossier waarbij de context niet sterk aanwezig was. Toen zijn we samen met de jongere in kwestie op zoek gegaan naar andere steunfiguren. Dat kan een vrijwilliger uit het jeugdhuis zijn, of een leerkracht met wie de jongere een goede band heeft.”

Het gaat van vrijwilligerswerk in het jeugdhuis tot een jongere die een filmpje maakt over zijn druggebruik, dat hij wilde tonen op school

Driehoek met ontploft bommetje

Stephanie toont een groot wit blad met daarop een driehoek, met in het midden een ontploft bommetje. Aan de drie hoeken: het slachtoffer en zijn context, de jongere en zijn context en de samenleving. “Met zo’n hersteldriehoek kunnen we meer inzicht krijgen in de schade die alle partijen hebben geleden en hoe die hersteld kan worden. Maar we hebben nog een heel arsenaal aan andere methodieken om zo’n gesprek op gang te brengen: ik herinner me bijvoorbeeld een jongere die verbaal niet zo sterk was, waardoor we veel met prenten en foto’s hebben gewerkt.”

Eenmaal de intenties van de jongere zijn gesprokkeld, wordt het tijd om concrete acties op papier te zetten. Het afgelopen jaar heeft Stephanie heel wat mooie ideeën gezien, vertelt ze. “Dat gaat van vrijwilligerswerk in het jeugdhuis tot een engagement om thuis te zijn voor het avondeten. Eén jongere maakte een filmpje over zijn druggebruik, dat hij wilde tonen op school. Regelmatig stellen jongeren ook voor om iets concreets te doen voor hun slachtoffer, maar dat kan enkel worden voorgesteld tijdens een eventuele bemiddeling.”

Meer verbinding bij gezinnen

In het plan wordt ook altijd vermeld wie welke acties zal ondersteunen, vertelt Stephanie nog. “Het is de bedoeling dat de context de jongere ten volle ondersteunt, vanuit vzw Alba blijven wij zoveel mogelijk op de achtergrond.”

Als het plan klaar is, wordt het naar de jeugdrechtbank gestuurd. Voorlopig zijn de plannen die bij vzw Alba werden opgesteld allemaal goedgekeurd. Vanaf dat moment heeft de jongere zes maanden de tijd om het plan uit te voeren. Nadien vindt een gesprek plaats om het te evalueren, met een consulent van de jeugdrechtbank erbij. De jeugdrechtbank beslist dan of het geslaagd is en kan het verslag doorsturen naar het parket, waar over volgende stappen wordt beslist.

Het is de bedoeling dat de context de jongere ten volle ondersteunt, vanuit vzw Alba blijven wij zoveel mogelijk op de achtergrond

Maar wat denken de jongeren en hun context hier nu zelf van? “We krijgen bijna altijd positieve reacties”, vertelt Stephanie. “Gezinnen zijn blij dat dit een proces is waar ze samen doorgaan. Vaak wordt er meer verbinding gecreëerd, omdat iedereen betrokken is. En de jongeren zelf zijn meestal blij dat ze de kans krijgen om zich te bewijzen. Uiteraard zijn er de voorbije maanden ook moeilijke momenten geweest: soms moet je drie stappen achteruit zetten om er één vooruit te kunnen zetten. Maar dat maakt het net uitdagend en boeiend.”